Málsmeðferð skv. 1. málsl. 7. mgr. 10. gr. þjóðlendulaga
Kröfur fjármála- og efnahagsráðherra um þjóðlendur á tilteknum svæðum á grundvelli 1. málsl. 7. mgr. 10. gr. þjóðlendulaga bárust óbyggðanefnd 14. nóvember 2022. Ákvæðið heimilar óbyggðanefnd að „taka til meðferðar svæði sem áður hafa sætt meðferð hennar ef hún hefur í úrskurði gert athugasemd við kröfugerð ráðherra“ og markmiðið er að unnt verði að ná þeim tilgangi þjóðlendulaga að greiða úr óvissu um eignarrétt á landi. Um er að ræða svæði sem hafa ekki áður verið undirorpin þjóðlendukröfu en eru aðliggjandi þjóðlendum í sveitarfélögunum Fljótsdalshreppi, Langanesbyggð, Eyjafjarðarsveit, Hörgársveit, sveitarfélaginu Skagafirði, Skagabyggð, Húnabyggð, Borgarbyggð og Árneshreppi.
Í framhaldinu kallaði óbyggðanefnd eftir kröfum þeirra sem kynnu að eiga öndverðra hagsmuna að gæta. Kröfulýsingarfrestur var til 28. mars 2023 eftir að hafa verið framlengdur einu sinni. Innan frestsins bárust 28 kröfulýsingar en síðar barst ein kröfulýsing í viðbót og því eru gagnkröfur 29 talsins. Hér fyrir aftan er að finna kröfulýsingar allra málsaðila og kort með kröfulínum þeirra.
Kynning á heildarkröfum skv. 12. gr. þjóðlendulaga, fer fram 27. nóvember 2023 – 5. janúar 2024. Frestur til athugasemda er til 12. janúar 2024. Samkvæmt lögunum skulu heildarkröfur í þjóðlendumálum kynntar þannig að yfirlit um þær sé látið liggja frammi á skrifstofu sýslumanns eða sýslumanna í því eða þeim umdæmum sem svæðið á undir“ í a.m.k. einn mánuð. Í samræmi við þetta hafa kynningargögn, þ.e. hefti með kröfulýsingum allra málsaðila ásamt kröfulínukortum, verið send skrifstofum sýslumanna í þeim umdæmum sem málin varða, þ.e. skrifstofu sýslumanns Austurlands á Egilsstöðum, sýslumanns Norðurlands eystra á Þórshöfn og Akureyri, sýslumanns Norðurlands vestra á Blönduósi, sýslumanns Vestfjarða á Hólmavík og sýslumanns Vesturlands í Borgarnesi. Gögnin er einnig að finna hér fyrir neðan.
Rannsókn óbyggðanefndar á málunum stendur yfir. Ef rannsóknin leiðir í ljós að einhver kunni að telja til eignarréttinda án þess að hafa lýst kröfu verður viðkomandi gefinn kostur á að gerast aðili máls, sbr. 3. mgr. 13. gr. þjóðlendulaga. Að lokinni rannsókn á eignarréttarlegri stöðu viðkomandi svæða úrskurðar óbyggðanefnd síðan um fram komnar kröfur.
Kröfulýsingar málsaðila og kröfulínukort:
- Kröfulýsingar allra aðila að málum nr. 1–4/2023 (pdf), þ.e. vegna málsmeðferðar skv. 1. málsl. 7. mgr. 10. gr. þjóðlendulaga, kynningarhefti dags. 21. nóvember 2023.
- Yfirlitskort um kröfur ríkisins (pdf)
- Kröfulínukort (núverandi kröfulínur ríkisins eru fjólubláar og kröfulínur annarra svartar en aðrar línur eru af kortum sem fylgdu úrskurðum í eldri málum):
- Mál nr. 1/2023, Austurland og Norðausturland:
- Mál nr. 2/2023, Norðurland:
- Mál nr. 3/2023, Vesturland:
- Mál nr. 4/2023, Strandir:
Sjá einnig:
Forsaga málsins
Upphaflega tók óbyggðanefnd áðurnefnd svæði til meðferðar í júní 2020 og í janúar 2021 bárust kröfur íslenska ríkisins vegna þeirra. Síðar það ár ákvað nefndin að reglulegir nefndarmenn skyldu víkja sæti við málsmeðferðina vegna vanhæfis og í framhaldinu var sett sérstök óbyggðanefnd til að annast málsmeðferðina. Sú nefnd ákvað að hverfa frá þeirri málsmeðferð sem óbyggðanefnd hafði áður stofnað til og skoða að nýju hvort taka beri bæri landsvæðin til meðferðar. Til að stuðla að því að öllum sem kynna að hafa athugasemdir við mögulega töku svæðanna til meðferðar gæfist kostur á að koma sjónarmiðum á framfæri áður en framhaldið yrði ákveðið var auglýst í janúar 2022 að þetta væri til skoðunar og óskað eftir að athugasemdir yrðu sendar skrifstofu óbyggðanefndar í síðasta lagi 18. febrúar 2022. Níu erindi bárust ýmist innan frestsins eða skömmu síðar. Í framhaldinu sendi nefndin fjármála- og efnahagsráðherra tvívegis erindi um málið til upplýsingar og óskaði eftir afstöðu til tiltekinna atriða. Að því loknu var öðrum sem höfðu sent nefndinni erindi gefinn kostur á að tjá sig frekar um málið. Á þessu stigi var einungis kallað eftir sjónarmiðum um lagalegan grundvöll málsmeðferðarinnar en ekki kröfulýsingum eða öðru sem varðaði möguleg eignarréttindi. Óbyggðanefnd ákvað svo í ágúst 2022 að taka svæðin til meðferðar og veitti fjármála- og efnahagsráðherra frest til 14. nóvember 2022 til að lýsa fyrir hönd íslenska ríkisins kröfum um þjóðlendur á svæðunum, væri um slíkar kröfur að ræða. Þann dag bárust svo kröfur ríkisins og í framhaldinu kröfur annarra á móti, sbr. framangreint.
Í eftirfarandi bréfi um töku svæðanna til meðferðar er gerð grein fyrir ákvörðuninni og forsögu málsins, auk þess sem minnisblað um viðkomandi svæði fylgir.
- Bréf um töku svæða til meðferðar skv. 1. málsl. 7. mgr. 10. gr. þjóðlendulaga (pdf) – (11. ágúst 2022)
- Minnisblað um svæði tekin til meðferðar skv. 1. málsl. 7. mgr. 10. gr. þjóðlendulaga (pdf) – (10. ágúst 2022)
Nefndarmenn í sérstakri óbyggðanefnd sem annast málsmeðferð skv. 1. málsl. 7. mgr. 10. gr. þjóðlendulaga:
Kristín Benediktsdóttir, dósent, formaður.
Þorgeir Örlygsson, fv. forseti Hæstaréttar, varaformaður.
Víðir Smári Petersen, dósent.